Köşpendeler - E - Almas qılış-15

Burın Däşte Qıpşaq, Maurennahr jerlerende soğısta pel qoldanılmaytın. Aqsaq Temer İran men Ündestannıñ şeten alğannan keyen barıp, pelde key jağdaylarda Orta Azeyä handarı jauın qorqıtuğa azdap paydalana bastağan. Ber kezde Samarqant, Buqar uälietterende pel äjeptäuer qoqan-loqqı küşke aynalğan. Al Äbelqayır üneme Maurennahr jerene şabuılğa şıqqanda, qoyğa şapqan qasqırday, ol ädette handarınıñ böten yelge jorıqqa ketken kezen añdıp turatın. Qalaların jau alğan soñ, pelder de yeşteñe estey almaytın. Demek, Samarqant, Buqarda däl bez aytıp turğan şaqta jauınger pelder betuge aynalğan-dı. Beraq äzerge ölmegen azğantay pelderdeñ özenen de, burın munday aşulı alıp hayuandarmen ayqasıp körmegen köşpele yel sıpaylarınıñ zäre-qutı qalmaytın. Samarqanttı bağındıram dep attanğan bayağı alğaşqı urısında özderene qaray dürse qoya bergen üş pelden bükel Qıpşaq jegettere jöñki qaşqan. Äskerdeñ art jağında kele jatqan Äbelqayır, uzın tumsığın oñdı-soldı seltep, keşe-gerem üydey bop özene qaray tap bergen alıp pelde körgende, ne esteren belmey, qolındağı nayzasın jerge tüserep alğan. Tek ajaldan astındağı jüyrek aq boz atı qutqarğan. Sodan bere Aqsaq Temer ämeratına jatatın qalanı şappaq bolsa, yeñ aldımen «jauınger peldere joq pa yeken?» dep suraytın. Jılan şaqqan adam ala jepte attauğa qorqadı. Ber ret ölerdey bop şoşıp qalğan Äbelqayır bu jolı da sol dağdısına salıp, pel jayın täpteştep surap otırğan-dı.
— Bükel Samarqant, Buqar, Geratta üş-aq pel bar, — dede Muqamet-Jöke, — o da jorıqqa şıqqanda Körehannıñ şatırı men garemen alıp jürede.
— Özge peldere qayda?
— Pelde soğısqa paydalanu üşen olardı jumsay alatın adamdar kerek... Burın bul qızmette İran men Ündestannan alıp kelgen yesereyler atqaratın. Olardıñ ölgene ölde, ölmegene yeben tauıp öz jerene qaşıp kette. İesez qalğan pelderde äbdellah qastarı u berep ölterde.
— Buları durıs bolğan yeken! — Äbelqayır Ordasınıñ äşekeylep sır-
lanğan qabırğasına qaradı. «Qan tökpey esteyten eseñde qan tökpey este. Qan tögep ester eseñ bolsa alla-tağala öze järdem bersen» degen qabırğanıñ joğar-
ğı yerneuene oyulap jazılğan hadisteñ tömenge jağına köz jeberde. Qabırğada samsağan qaru-jaraq elule tur. Bolat narkesken, qisıq aldaspan, kök qurış süyer uştı nayza, şoyın bastı şoqpar, jaqtıñ berneşe türe... Äne, anau İsfağan qılışımen Jumadıq hannıñ basın alğan. Äne, anau bolat süyer nayzanı Äbelqayır öz qolımen Mustafa hannıñ jüregene qadağan... Han yezu tartıp külde. Hadis «ädelettek üşen qan tögep ester eseñ bolsa, alla-tağala öze järdem bersen» deyde. Qanday järdem? Qan töguge jaralğan osı qarulardı qolıma ustatqanınıñ öze alla-tağalanıñ bergen järdeme yemes pe? İä, solay, järdeme. Samarqant ämereneñ bar pelen ulatıp öltertkene — o da järdem! Alla-tağala menen järdemen ayap körgen be, tek sol järdemderde durıs paydalana belsem bolğanı ğoy. Payğambar auzınan şıqqan mına hadis ta sonı aytıp turğan joq pa? Däl solay. Bergen serten buzğan äbuseyetteñ öz obalı özene. «Qan tökpey esteyten eseñde qan tökpey este» deyde. Muhammed payğambarım. Men qan tögeyen degen joq yedem, äbuseyetteñ öze qanımdı tök dep telep tur ğoy. Surağanı bolsın!»
Äbelqayır Muqamet-Jökege tesele qaradı.
— Jaqınıña järdem yet deyde quran, men sağan järdem beruge dayınmın. Beraq, qoyar yeke şartım bar.
Muqamet-Jöke basın ide.
— Berenşe şartım — Äbelqayır bul şarttıñ Muqamet-Jökeden göre Rabiu-Sultan-Begemge qatınası bar yekenen ädeye beldergese kelgendey, keşe bäybeşesene qaradı, — äbuseyet meneñ qızımdı alğan, beraq antında turmadı. Antın buzğanı üşen men odan kegemde qalay qaytaruım kerek?
Rabiu-Sultan-Begem jımeyä külde.
— ärine, kegeñ qızıñdı qaytarıp alumen betpeyde.
Qızıñ ornına äbuseyetteñ berenşe äyelenen tuğan, on üş jasar sulu Ğibadat-Sultan-Begemen toqaldıqqa aluıñ kerek.
Äbelqayır qaytadan Muqamet-Jökege burıldı.
— Berenşe şartım — Ğibadat-Sultan-Begem suludı sol qauızday jarılmağan, şınıday sınbağan küyende meneñ qoynıma salasıñ.
— Uäde, taqsır jezde.
— Yekenşe şartım — äbuseyet buzğan anttı sen orındaytın bolasıñ.
Bunısı äbuseyettey yemes, sen mene aldamaysıñ, öle-ölgenşe bağınıştı bop öteseñ degene yede.
— Qup, taqsır.
Sol küne Äbelqayır Muqamet-Jökege yertep, Samarqantqa Büreke-Sultan men Beşkende oğlannıñ basqaruımen on mıñ sandı qol attandırdı. Atışulı batırlarınıñ da berazın jeberde.
Han äbuseyetteñ Qorasanda jürgende Samarqanttı basıp qaludıñ bälendey qiındıqqa tüspeytenen joramaldadı.
Yeke apta ötkennen keyen jiırma mıñ qolımen Äbelqayır öze Maurennahr jerene qaray bettede.
Kök Orda hanı otız jıldan astam handıq ömerende astanasın berneşe jerge köşergen... Sığanaqqa da tu baylağan. Qay ölkene bağındırsa, sol ölkege Ordasın alıp barğan. Asan Qayğınıñ Däşte Qıpşaqtıñ jerene, ne Ulıtauda, ne Yedel, Jayıq jağasınıñ berende han Ordasın tekpedeñ dep renjue de osıdan yede. Demek, ol qay jerge han Ordasın köşerse de, özeneñ alğaşqı tuın tekken Orda-Bazarğa qaytıp orala bereten. Orda-Bazar onıñ tüpkelekte astanasına aynalğan. Äytse de köpten bere osı astanasın müldem tastamaq oyğa bekegen.
Orda-Bazar, yeş teñezge quymaytın, suı mol bolğanımen örese tar Qarakeñger özeneneñ boyında tur. Batısındağı keme jüreten Yedel özene yeke mıñ şaqırımnan astam jerde. Soltüstegendege ulı özen Yertes pen Yesel olar da sonday jıraqta... Oñtüstegendege qos alıp Jeyhun men Seyhun da tım qaşıqta jatır... Şığısındağı Kökşe teñez säl tayauıraq, beraq jol ortası añıraqay, şöleyt... Äbelqayır astanasın köp uaqıt Sığanaqta ustağan. Keyen Qırımdağı Özbekhan meşete men gareme turğan Qara teñez jağasındağı Qara-Dag tauınan otız şaqırımday jerdege Yeske Qırımğa da köşermek bolğan. Berten kele Yedel jağasındağı Aqsaq Temer buzğan Altın Orda astanası Saray şaharına aparudı da oylağan. Soltüstek tusına da, tepte Jem, Oyıl, Aq Jayıq özendereneñ boyına da ornatsam degen. Beraq munıñ berene de turaqtay almağan. Öytkene neğurlım Däşte Qıpşaqtıñ batıs şekarasına qaray bettegen sayın soğurlım Maurennahr şaharlarınan alıstap keteten bolğan. Bulay esteudeñ jön yemes yekenen Äbelqayır jaqsı tüseneten. Batıs memlekettere bul uaqıtta äjeptäuer küşeyep alğan. Olarğa tübe küşeneñ kelmeytenene Äbelqayırdıñ köze jete bastağan. Kök Ordanıñ bel aluı yende tek Şığıs şaharlarına ıqpalın jürgezude dep belgen... Sondıqtan onıñ köze Batısqa yemes, Şığısqa tegule bolatın-dı. Sol sebepten de Şığısqa jaqın Orda-Bazarğa älsen-älsen qayta orala bereten. Al soñğı kezde bul Orda-Bazardıñ öze de Äbelqayırğa quat bola almaytınday küyge jetken. Ol zamanda kömer, munay, qurış, temer önerkäseptere tepte örkendegen keze, al qalalardıñ ülkeyep, güldenep ketuene yeke türle jağday kerek-te. Bere — qala degeneñ ülken sauda jolınıñ üstende turuı qajette. Äytpese keme jüreten, ber yel men ber yel qatınasatın, suı mol özen, ne teñez jağasına salınuı kerek. Al Orda-Bazarda bul qasietteñ bere de joq. Mene, osı jağday Äbelqayırdı böten astana ezdeuge mäjbür yette. Jaña astana ezdemeske bolmaytın tağı ber sebebe bar. Qazaq rularınıñ berazı Moğolstanğa köşep ketkennen bere Ulıtau mañı han Ordasına jaysız tie bastadı. Qoyğa şabatın böre de, malın ayday qaşatın urı da köbeyde. Äserese «Jalğız köz» degen batır payda bolıp, han qostarına maza bermeyten ber qırsıqqa aynaldı. Astında jeldey jüyrek at, janında özendey keleñ batır jeget. Han äskere berneşe ret soñdarınan tüsse de, Qaraqumğa señep ketep ustatpay qoydı.
Al bul «Jalğız köz» batır — bayağı jılqışı Oraq yede. Üñgerde ber jıl jatıp, balgerdeñ yemdeuemen tösekten turğan. Ber közden ayırılıp, bete adam körgesez tırtıq bop betken. Aqqozığa qayta jolığuğa özeneñ mına müsäper türenen qorlanıp, odan berjolata küder üzgen. Öze tärezde kedeylerdeñ öşen Äbelqayırdan almaq bop atqa mengen. Beraq äzerge soñınan yergen halqı az bolğandıqtan, bar qolınan kelere aş qasqırday han malına teyü bolğan. Ärine, han bunıñ Oraq yekenen belgen joq. Demek, bul aradan köşep, köbeyep ketken özene qas adamdardan da qutıludı jön tapqan. Oylap-oylap aqırında astanasın Ürgeneş şaharına köşerude uyğardı. «Jeyhun dareyäsınıñ jağasında, Sultan-Uayz-Dag qamalınan jetpes şaqırımday tömen turatın Üzboy arnası arqılı jüzep otırıp Hivas 33  teñezene jetuge boladı. Bul teñezge şığuımız — Türkemen, Däşte Qıpşaq, Hiva ölkeleren uısımızğa qısıp ustauımız ğoy. Ortada ber kezde Yedel, Don, Dnepr boyınan köşep kelgen qaraqalpaqtar bar. Qay jağıma qarasam da köz aldımda özeme bağınıştı yelder turadı.
Al tele de, dene de ber qaraqalpaqtardı öz Ordama qosa salu qiınğa tüspeyde. Künşığıs pen oñdı-soldı jağıñ — Maurennahr jere, soltüstek batısıñ — Moğolstan, onımen şektesep jatqan tağı Däşte Qıpşaq... Tek Moğolstan ölkesen özeñe bağındırsañ, bolğanı. Kök Orda handığı batısı — Yedel, Qara teñez, oñtüstege — Hivas, İran, Auğan, soltüstege — Tara, Oral oypatı, şığısı — Ündestan, Qıtay memleketene deyen sozılğan ulı handıqqa aynaladı. Munday jerde Yeskender Zulharnayın ätil, Şıñğıshan, Aqsaq Temerden böten yeşkem bilep körgen joq. Besenşe ulı han bop men bileymen, jalğanda budan artıq jeter arman bar ma? Bul opasız düniede bäre de ber küngedey bolmaydı, baylığıñ da, baqıtıñ da ötede de ketede... Tek atağıñ ğana öşpeyde. Al osınşama jerde, yelde bileseñ seneñ atağıñ urpaqtan urpaqqa ketede. Bükel älemde topan su qaptar kün tusa, Nuq payğambarday adamzatqa ölmes atıñ qaladı. Özeñ ölseñ de, tarihta yesemeñ ölmese, odan artıq qanday mäñge terşelek bar? Budan asıp tere pende ne estey aladı?»
Bul hannıñ orındalmas qeyälı. Demek, Ürgeneşte aludı arman yetken Äbelqayır Däşte Qıpşaqtıñ oñtüstek qumayttı jağın qiğaştay jürep, ber aptadan keyen Otırardıñ soltüstek tusınan öteten Seyhun dareyänıñ qamıs, jide, qarağaştı jağasına kelep jette. Qumırsqaday bıjınağan qalıñ qol, beldere bosañsığan attarın tınıqtırmaq bop, ber jetege qostarın tekte. Han oyınşa bular tınığıp bolğanşa äskerge azıq-tülekke on mıñdağan qoydı aydap, soñdarınan köşe qonıp kele jatqan köp qaraşa auıldarı da jetpek-te. Al qosın kelep qostarın tekken Seyhun dareyänıñ tusı örkeş-örkeş asau surğılt tolqındarı judırıqtay tastardı jañqa qurlı körmey julıp ala jöneleten dolı yede. Yeke jağı berdey tüyele adam körenbeyten qalıñ qamıs, anaquray. Bulardan äre kigezdey bop tutasıp ketken tapal boylı torañğıl men jide ağaşı. Eşe tolğan san türle añ, qus. Anda-sanda bükel Dareyä boyın teteretken jolbarıstıñ aqırğan aşulı üne yestelede. Söytkenşe «baq» yete qalğan aqbökenneñ dausı şığadı.
Äbelqayır äskere osı arada ber jete bolmaq. Attıñ belen kötergennen keyen arğı betke ötpek. Seyhun sekelde dolı tasqınnan ötu oñay şarua yemes.
Şıñğıshan zamanında munday özennen ötudeñ basqa jolı bolğan. Ärber monğol jauıngere yereneñ basına baylap alğan ögez teresen dastarqan sekelde döñgeletep oyıp, şetenen qıl şılbır ötkezeten tesek esteyten. Bar kiem-keşegen, keyde tepte qaru-jarağın da, osı tereneñ ortasına salıp, şetendege tesekterden ötkezelgen şılbırmen auzın bürep baylaytın. Osılay qoldan jasalğan, suda batpaytın tere qapşıqtı at quyrığına baylaytın. Öze atınıñ jalınan ustap qatarlasa jüzede. Ne attı bos qoya berep älge qapşıqtıñ üstene otıradı. Orhon, Onon, Kerulen, Yenisey, Yertes sekelde ağısı qattı mol sudıñ jağasında ösken monğol jılqıları, tolqını yekpende qanday özender bolsa da arğı betke alıp şığadı. Däl osılay olar ber kezde Jeyhun, Seyhun, Jayıq, Yedelderden de ötken. Al Qıpşaqtardıñ täsele böten-de. Olar jılqıların özennen bos jüzgezeten. Ağıs jağına küşteleren salatın da, olardıñ ıq jağımen tay-qulındarın toğıtatın. Özdere qamıstan, ne taldan sal toqıp, sonımen öteten. Tek keyber öjet jegettere ğana ürgen qos qarındı baylağan jepterde qoltıqtarınıñ astınan ötkezep, arqasına kieme men qaru-jarağın tañıp, jüzep arğı betke şığadı. Al, Seyhun, Jeyhun jağasınıñ jauıngerlere köbene kepken asqabaqtardı baylap jüzep ötede.
Jegettere ber kün dem alğannan keyen, Äbelqayır qamıs şauıp sal dayındauğa buyırdı. Öze nökerleremen äskere qos tekken jerden ärerek barıp añ aulamaq boldı. Han añğa şıqqan jer Seyhunnıñ oypattau sağası bolatın. Dareyä jazğıturımğı tasığan kezde osı aradağı keñ alqaptı alıp, qaytadan yesesene tüsken şağında oydım-oydım qarasular qaldıratın. Tım quañşılıq jıldarı bul arağa sonau Qazıqurt tauınan jaylauğa köşep kelgen auıldar, tartılıp qalğan qarasulardıñ balşıqtarınan qulaş-qulaş mekre, laqa balıqtardı qazıp alatın.
Auıldar jaylauğa kelmegen jıldarı bul aranı buğı men maral jaylaydı. Köl araları jazıq dala, kök şalğın. Seyhun jağası qalıñ qamıs, tutas-
qan jide ağaşı. Buğı men maralğa budan artıq qanday qonıs kerek?
Äbelqayır osı arağa şatırların tekte de, qasına kerneyşe-dabılşı yeke-üş jegete men yejelge serege Bahteyär-bahadurdı yertep jan-jaqtarın şolıp keluge şıqtı. Astında jol-jönekey yer salınbay, tıñ, jetekte kelgen Tarlankök. Auızdığımen alısadı. Özgelerdeñ de mengendere qosayaqtay jüyrekter. Äytse de olardıñ attarı qamıs qulaqtarın qiğaştap, jete basqanmen de, Tarlanköktey yemes, auızdığımen alısıp kele jatqan joq. Serä, Seyhunnıñ laylı suı men şeger aralasqan surğılt betegelere jer-su talğaytın säygülekterge taqa jäyle timegen tärezde.
Han tobı äñgemelese jürep, ber jazıq dalağa şıqtı. Kenet Tarlankök osqırına, tanauı deldiep, qulağın tege qaldı. Bular «ne boldı» dep jan-jaqtarına qarap ta ülgergen joq, däl aldarınan şañıraq müyezderen arqalarına sulata jatqızıp, kögal şöpteñ üstemen bauırlay uşqan qustar tärezde, uzın ayaqtarın köselte jazıp, teñbel jünde ber top arqar zuılday öte berde... Ülken-keşese aralas. Şabıstarına köz elespeyde, nağız ber selderley aqqan sağım-sındı, «Bular bezden ürekte me?» dep han oylanıp ta ülgermede, kenet arqardıñ soñınan şubalana quğan ber uya qasqırdı körde. Qamıstı jerdeñ nağız qara qılşıqtarı, qulınjal arlandarı. Toptanbay sozıla şapqanmen araları jie ketep baradı. Han tobı bulardı şöpteñ qalıñdığınan berden köre almağan yeken, arqarlardı ökşelep jetuge jaqın. Serä, qasqırlar özdereneñ yejelge ädetterene salıp, kezektesep quğan boluı kerek, qarqındarına qarağanda mına kökjaldar töteden qosılğan tärezde, äytpese jazıq jerdeñ jel yere almas quderette jüyrektere — arqarları bularğa şañdarın da körsetpese kerek-te.
Han tobı şıdap tura almadı, yelegezgen jüyrektereneñ tezgenen bosatıp jeberep, soyıldarın ıñğaylap, ayqay sap qasqırlardıñ soñınan tura şaptı. Tarlankök özge attardan berden suırılıp sala berde. Köp keşekpey han serekterenen ozğınday şığıp qarasın üzde. Äbelqayır jas kezende urıstarğa tekeley qatısıp kelse de, altın taqtıñ qızığın körgen sayın ajaldan qorqa tüsken. Jiırma besten asısımen-aq han urısqa qatısudı qoyğan. Talastıñ tağdırı şeşeleten qan maydanğa ol özeneñ batırları men äskeren aydap salatın. Tek jau jeñelgen kezde ğana jeñes quanışın qarsı aluğa jurt aldına şığatın. Öze tekeley urısqa qatıspaytındığınan han köpten bere soyıl, nayzanı jumsaudı umıtqan. Beraq özen añdığan jaudıñ köptegenen seskenep, Ordada jürgenende narkeskenen, atqa qonğanda sadağın tastamaytın. Bul yeke qarudı jumsauda asa şeberlenep alğan. Äserese jaq tartuğa kelgende, jebesen quralaydıñ közene däl qadaytın mergen. Mene, osı qasiete qazer de özene ülken järdem berde.
Tobılğılı, quraylı, bozañı belden keleten jazıq dala... Aldarında kögelder toğaylı Seyhun dareyä... Oñdı-soldı qamıstı şalşıq kölder... Aspan aynaday aşıq, şañqay tüs. Alısta, kögelder belesterdeñ üstende tek bualdır sağım oynaydı. Sağım-sındı ağıp kele jatqan arqarlar. Olarğa yende-yende jetemez dep auızdarın ırsita aşıp, sekere samğağan keleñ qara qılşıq arlan qasqırlar.
Tarlankök äne-mene degenşe qasqırlar tobına jetep qaldı. Äbelqayır yende olarmen janasa şauıp kelede. Yesel-derttere aldarındağı arqarlar bop, äbden közdere qantalap qızıp alğan qasqırlar, ıq jaqtarımen janasa jüz qadamday jerde şauıp kele jatqan salt attını añğarar yemes. Tek at dübere qulağına anıq jetkende ğana soñğı kökjal Äbelqayır jaqqa jalt burıldı. Beraq däl osı sätte at üstenen tartıp qalğan han jebeseneñ bolat uşı däl jürek tusınan kep qadaldı. Qasqır qıñsılay barıp, sılq yetep ber büyerene qaray qulay kette. Äbelqayır oğan burılıp ta qarağan joq, yende yekenşe qasqırdıñ tusına jete berep, onı da omaqata qulattı. Osılay zamatta üş qasqırdı sulattı. Aldında äle de yeke-üş kökjal bar. Beraq hannıñ qoramsağında jal-
ğız jebe qaldı. Ol yende soñğı arqarğa tayau kele jatqan, biektege tayınşaday, kökjal arlandı tüsermek boldı. Boyı busanıp, qızıp alğan Tarlankök oy-
qastay tayay bergende, üzeñgesene şerenep, yerenen köterele tüsep, keyen qaray säl qisaya, «iä, sät!» dep qayıñ sadağın tartıp qaldı. Ökpe tusınan jarım qarıs kergen jebe öz qayratın körsette, qasqır ışqınıp ber sekerde de, domalap-domalap barıp sulap tüste. Aldıñğısınıñ qalay qulağanın körgen soñğı yekeue ıq jaqtarında kenet payda bolğan qauepte salt attını añğarıp, jalt burılıp jelge qaray saldı. Äbelqayır olarğa burılğan joq, şañıraq müyez ar-
qarlardıñ yeñ bolmasa bereuen alıp qalayın dep,at qarqının bäseñdetpey sadağın iığına elep jeberep, belendege jartı qulaş kök qurış aldaspanın suı-
rıp aldı. Beraq däl osı kezde januarlar jubın jazbağan qalpında jarday bolıp tutasıp turğan qamıstı japıra qiratıp arasına kerep joq boldı. Han qamıstı janay şauıp, Tarlankögen äzer degende barıp toqtattı. Beraq däl osı sätte Tarlankök üreylene şıñğırıp jeberep, kökke şapşidı. Atınıñ üstenen jerge qulay jazdap, jalına jabısa qalğan Äbelqayırdıñ körgene qarsı aldında, on bes qadamday jerde, qan-josa yetep kül-talqanın şığarğan buğınıñ yeteneñ janında özene qaray şöge tüsep jatqan yesek pen tördey tarğıl jünde jolbarıs boldı. Köze tasırayıp, murtı jıbırlap, şabar aldındağı ädetene salıp, uzın quyrığımen jerde bulañdata uradı. Tarlankök arındap kep, aldıñğı ayağın jerge tigeze bergende, jolbarıs ta atıldı. Äbelqayırdıñ bar qolınan kelgene jalañaş aldaspanımen basın qorğay berde. Beraq appaq ülpe bauırın jaza atılğan jolbarıs Äbelqayırğa qanjar testeren sala almadı, kenet gürs yetep jerge quladı. Közen aşıp alğan hannıñ körgene, bağanağı kökjal qasqırdıñ ökpesene öze qadağan jaq oğınday alıp jolbarıstıñ däl jürek tusınan kergen sadaq jebese boldı. Jolbarıstıñ qur der-der yetep qozğala almay jatqanına qarağanda jebe ar jağınan ber-aq şıqqan tärezde. Bunı sadaq oğınıñ ber jağında şoşayğan yeke qarıstay sabı körsetep tur. Alıp jolbarıstı jalğız oqpen jayratu üşen alıp küş kerek. Bul kemneñ qolınan kelede?
Äbelqayır yende sadaq atılğan jaqqa qaradı. Jaqında «osı Seyhun boyında Sayan batır bastağan ber top alaman jegetter payda boptı, esteytendere bekzadalardıñ malın talau, äserese, Kök Ordağa öşegule dep yestegen. Äbelqayır jide qoynauınan şıqqan kök sauıttı, muzday bop qaru-jaraq asınğan jüzge tarta keleñ jas jegetterde körde. Aldarında üş küreñneñ bereuene mengen batır Sayan, janında yekenşe küreñge mengen özeneñ tuğan qızı Gülbahram-Patşayım... Han jolbarıs körgennen beter, ne esteren belmey sasıp qaldı. Sayannıñ qolındağı sadaqtıñ jebesez yekenen körep, özen qutqarğan qas batır osı yekenen belde. Yende berjolata abırjıdı. «Handı ajaldan alıp qalğan jas batırğa alğıs aytıp basın eyü kerek pe, älde öze ölem jazasına buyırğan, ruqsatsız qızın qatın qılğan qas jauına jalañaş qılışın jarqıldata qarsı şabuı kerek pe?»
Han osılay şeşem taba almay abırjıp turğanında, qızı Gülbahram sadağın alıp, qoramsaqtan qozı jaurın jebene äkesene qaray kezey bastadı. Äbelqayırdıñ jürege der yete qaldı. Özene şapqalı jatqan jolbarısqa yeñ bolmasa beten qorğay jalañaş aldaspanın qarsı köteruge jarasa, bu jolı öytuge de küşe jetpede. Bükel denesene qorğasın quyğanday qozğala almadı. Janınıñ tättelege de, dünieneñ qımbattılığı da, añğa sauıt kiep şıqpağanı da — bäre osı közde aşıp-jumğanday mezette, jüregen uday aşıtıp ökendere sanasında jarq yette de, kenet söne qaldı. Şıñğıs tuqımınıñ meyeremsez keletene özene mälem, közen juma berde. Beraq jüregene kök qurış süyer uştı jebe qadalmadı. Azdan keyen janınan ötep bara jatqan at dübere men Gülbahramnıñ dausın yestede.
— Beker qolımdı ustap qaldıñ, — dede qızı äkeseneñ tusınan ötep bara jatıp. — Yeger, bez qolına tüssek, berden basımızdı alar yede.
Oğan qoñırqay dauıs jauap berde.
— Öz äkesen öze öltergen äyelmen, qanşa jaqsı körsem de, ber tösekte jata almas yedem.
— Onda özeñ ölterueñ kerek yede.
— äkesen öltergen adamdı qanday äyel şın köñelemen yerem deyde?